از خطبههاى امام(ع) اين خطبه را به هنگام حركت اصحاب جمل به سوى«بصره»ايراد فرموده است[1]
امور همگانى مسلمانانخداوند پيامبرى راهنما،با كتابى گويا و دستورى استوار(براى هدايت مردم)بر انگيختكه جز افراد گمراه از آن اعراض نمىكنند.(بدانيد)بدعتهائى كه به رنگ حق در آمده هلاك كنندهاند،مگر خداوند ما را حفظ كند،متابعت از حكومت الهى حافظ امور شما است.بنابراين زماماطاعتخود را بدون اينكه نفاق ورزيد،و يا ذرهاى اكراه داشته باشيد به دست او بسپاريد.
به خدا سوگند اگر مخلصانه اطاعت از حكومتحق نكنيد خداوند آن را از شما بر خواهدگرفت[2]و هرگز به شما باز نخواهد گردانيد.تا كار به غير شما برگردد.
اظهار تنفر امام از دشمنان خوداين گروه(مفسده جويان)به خاطر نا رضايتى از حكومت من به يكديگر پيوسته و من تاهنگاميكه بر اجتماع شما خوفناك نگردم صبر خواهم نمود،چه اينكه آنان اگر بر اين افكارسست و فاسد باقى بمانند و بخواهند اهداف خود را عملى كنند، نظام جامعه اسلامى از همگسيخته خواهد شد،آنها از روى حسد بر كسى كه خداوند حكومت را به او بخشيده،به طلبدنيا برخاستهاند،تصميم گرفتهاند چرخ زمان را به عقب برگردانند(و سنن جاهلى را زندهكنند)حقى كه شما به گردن ما داريد:عمل به كتاب خداوند و سنت پيامبر عليه السلام و قيام به حق وترقيع سنت اوست.
توضيحها:
[1]«طبرى»قسمتى از اين خطبه را تا جمله(حتى يازر الله الى غيركم)در تاريخخود ج6 ص163 نقل نموده است.
(مصادر نهج البلاغه ج 2 ص 408
[2]او لينقلن الله عنكم سلطان الاسلام.
اين جمله بسيار پر معنى است،و حتى اختصاص به اسلام و آئين حق نداردبلكه اطاعت از يك رهبر ملى نيز غالبا همراه با پيروزى و پيشروى است.و بهعكس سستى و زير بار اطاعت نرفتن باعث ذلت و خوارى و از دست رفتن آنچهدر اختيار افراد است مىباشد.تنها تفاوتى كه آئين حق و اسلام با سائر مكتبهادارد اين است كه چون قوانين اسلامى از مبدا وحى سر چشمه گرفته پيروزىهميشگى همراه دارد،ولى سائر مكتبها چون از مغز بشر تراوش نموده پيروزيشموقتى است،لذا دائمى نمىتواند باشد.
اين سخن امام(ع)درستبوقوع پيوسته باين معنى كه مسلمانان پس ازآن حضرت به اختلاف و كشمكشهاى خود براى رسيدن به ثروت و مقام ادامهدادند خداوند هم عزت و سربلندى را از آنها گرفت و بيگانگان را بر آنهامسلط ساخت.