ضرورت خواندن نهج البلاغه
حرص و طمع
یکی دیگر از آفات فردی حرص و طمع است. این دو صفت همچون برادرانی هستند که از پستان پستی و رذالت شیر نوشیده اند.
اگر انسان در خود احساس خفت و سبکی نمود به دنبال وسیله ای می رود که توسط آن به سنگینی خود بیفزاید که افراد حریص و طمعکار از نظر روانی چنین هستند، یعنی در خود احساس کمبودهایی می کنند، سپس به دنبال چیزهایی می روند تا کمبود خود را جبران نمایند.
افراد طمعکار هر چند ثروت بسیاری داشته باشند باز هم فقر و محتاجند، زیرا با داشتن ثروت فراوان روح احتیاج و فقر در آنها بیشتر موج می زند.
پیامبر اسلام (ص) به این نقص روانی افراد طمع کار اشاره کرده ، می فرمایند:
فقیرترین افراد، طمع کاران هستند.[1]
شخص فقیر هر اندازه که گرسنه یا برهنه باشد فقط در فکر پوشاندن بدن یا پر نمودن شکم خود است که با تامین این نیازمندی قانع خواهد شد و نهایت آرزویش همین است ولی خواسته ها و آرزوهای افراد طمع کار پایانی ندارد، همیشه در طلب و جستجو هستند، همیشه طمع دارند و به اندازه ای به کار خود ادامه می دهند تا اینکه شامل این فرمایش پیامبر گرامی اسلام (ص) می شوند که می فرمایند:
فرزند آدم اگر دو بیابان پر از طلا داشته باشد در پی بدست آوردن صحرای سوم خواهد کوشید.[2]
اگر از فرد طمع کار که دارای ثروت فراوانی است بپرسید دیگر در دنیا خواهان چه هستی؟ پاسخی جز فقر روانی ، پستی روح و نقص در قلب نخواهد داشت.
اگر باطن طمع را بشکافند هر نوع ذلت و پستی در آن دیده می شود، به همین دلیل طمع انسان را به سوی هر عمل زشتی که تصور هم نمی شود ، می کشاند.
حضرت امام باقر (ع) می فرمایند:
بد بنده ای است کسی که خود را اسیر خواسته ها می نماید.[3]
طمع انسان را به سوی رذایل اخلاقی مهمی همچون : ذلت ،حقارت، حسد، کینه توزی، دشمنی، غیبت ، ناسزاگویی، ستمگری، مداهنه(سازش با باطل) ، ریا ، نفاق، عدم رضایت به قسمتهای الهی و تکیه نمودن بر باطل و غیر خدا دستور می دهد.
آری ، طمع غریزه ای زشت است که در راه اشباع آن هر عمل پست دیگری به آسانی انجام می گیرد.
حضرت امام سجاد (ع) می فرمایند:
من همه نیکیها را در قطع طمع از آنچه در دست مردم است ، یافتم[4]
کسی که طمع را از خود دور کند به خاطر مادیات حق را پایمال نمی کند و خود را در گرداب ذلت فرو نمی برد.
روزی ابان بن سوید خدمت امام صادق (ع) مشرف شد و عرضه داشت: چه چیزی باعث پایداری ایمان در انسان می شود؟ حضرت فرمودند:
آنچه که ایمان را در نهاد انسان ثابت می دارد ورع و اجتناب از حرام است و آنچه که ایمان را متزلزل ساخته و از انسان می گیرد طمع می باشد.[5]
آری، شخص طمعکار ایمانی نخواهد داشت زیرا وی به خاطر اشباع این غریزه پست مرتکب هر نوع جنایتی می شود و برای چنین شخصی چگونه ایمانی باقی می ماند؟
در روش تربیتی اسلام فرد باید پیش از آنکه از نظر مالی بی نیاز شود از نوعی بی نیازی روحی برخوردار باشد تا از خصلت پست طمع در امان بوده و از سقوط خود در پرتگاههای پستی و ذلت جلوگیری نماید.
این مطلب به اندازه ای مهم است که دین اسلام درخواست نمودن را در امور مادی به طور کلی جایز نمی داند!
پیامبر اسلام (ص) می فرمایند:
هرکس از ما چیزی درخواست کند به او عطا خواهیم نمود ولی اگر خواهان بی نیازی باشد خداوند او را بی نیاز می نماید. [6]
به درستی که چشم طمع نداشتن نسبت به دیگران، موجب اعتماد به نفس و عزت در دنیا و سعادت در آخرت می شود.
حضرت امام صادق (ع) می فرمایند:
کسی که خواستار سعادت و خیر دنیا و آخرت است ، باید طمع خود را نسبت به آنچه در دست مردم است قطع نماید.[7]
([1] قال رسول الله (ص) : افقر الناس الطمع، بحارالانوار:جلد70،صفحه168،حدیث1،اعلام الدین : صفحه 322،کنزالفوائد:جلد1،صفحه 299.
[2]) قال رسول الله (ص): لو کان لابن آدم و ادیان من ذهب، لطلب وادیاثالثا، روضه الواعظین جلد 2، صفحه 429،مجموعه ورام:جلد1،صفحه 163.
[3]) قال الامام الباقر(ع): بئس العبد عبد له طمع یقوده و بئس العبد عبد له رغبه تذله، اصول کافی:جلد2،صفحه 320،حدیث2،وسائل الشیعه:جلد16،صفحه 24،حدیث 865،بحارالانوار:جلد70،صفحه 170، حدیث 9.
[4]) قال الامام علی بن الحسین(ع): رایت الخیر کله قد اجتمع فی قطع الطمع عما فی ایدی الناس، اصول کافی:جلد2،صفحه320،حدیث3،وسائل الشیعه:جلد16،صفحه24،حدیث20866،بحارالانوار:کلد70،صفحه171،حدیث1.
[5]) وسائل الشیعه:جلد20،صفحه358،حدیث25824،بحارالانوار:جلد67،صفحه304،حدیث19،حصال:جلد1،صفحه9،حدیث29.
[6]) قال سول الله(ص): من سالنا اعطیناه،و من استغنی اغناه الله، اصول کافی :جلد2،صفحه138،حدیث2،وسائل الشیعه:جلد9،صفحه434،حدیث12453، مستدرک الوسائل:جلد7،صفحه224،حدیث8094.
[7]) مستدرک الوسائل:جلد12،صفحه68،حدیث13530،بحارالانوار:جلد68،صفحه279،حدیث21، خصال:جلد1،صفحه122.
تولی و تبری